CAM SANAYİ VE STANDARDİZASYON*

Dr. Mehmet TAMİRCİ

Kimya İhtisas Grubu Üyesi

GİRİŞ

Cam ile ilgili bütün yayınlarda, camın bir rastlantı sonucu bulunduğu bilgisi yer almaktadır. Camın bulunuşu ile ilgili hikâyelerden en çok kabul göreni, tarihçi Pliny tarafından nakledilen hikâyedir. Pliny'ye göre bir ticaret gemisindekiler kıyıya çıkarlar. Ertesi gün, yaktıkları ateşin külleri arasında, parlak, saydam parçalar bulurlar. Bu hikâyenin gerçek olup olmadığını bilemiyoruz, ancak mantıksal bir doğruluğa sahip olduğu da bir gerçek.

Ateşin bulunması ve kontrol altına alınıp yüksek sıcaklıkların elde edilmesi, cam işleme tekniklerinin gelişmesi ile cam süsleme sanatları da ortaya çıkmış ve böylece “ateşte açan çiçekler” gittikçe hızlanan bir gelişme göstermiştir.

Camın ilk olarak uygun kumun bol olduğu ve seramik yapımının geliştiği bölgelerde üretildiği kabul edilmelidir. Geçmişte yaygın bir seramik teknolojisi geliştirmiş uygarlıkların çok sayıda olduğu biliniyor. Böyle bir yaklaşımla Mezopotamya'dan Mısır'a, Doğu Akdeniz' den, Anadolu'ya kadar pek çok yerde, ilk camcılık örnekleriyle karşılaşmak mümkündür. Ancak günümüzde ulaşabilen sağlam kanıtlara dayanarak daha çok Mısır ve Mezopotamya'da kurumlaşmış bir camcılıktan söz edilebilmektedir.

CAM ve KULLANIM ALANLARI

Cam, sert, katı, erime noktası olmayan ve kristalleşmeye engel olacak kadar yüksek viskoziteye sahip, aşırı soğumuş sıvı olarak tanımlanabilir. Cam, monolitik yani her yerinde tamamen aynı özellikler gösteren bir malzemedir.

Camın kimyasal analizi, bir oksitler karışımı olduğunu göstermektedir. Bu oksitler, silisyum dioksit (SiO2), alüminyum oksit (Al2O3), kalsiyum oksit (CaO), bor oksit (B2O3), sodyum oksit (Na2O), magnezyum oksit (MgO) ve kurşun oksit (PbO) gibi oksitlerdir.

Cam üretimi esas olarak dört aşamada meydana gelmektedir:

a)     Eritme: Cam, iç yüzeyleri refrakter tuğla kaplı fırınlarda eritilir.

b)     Şekil verme: Cam, elle veya otomatik makinelerde şekillendirilir. Makinede şekil verme işleminin birkaç saniyede tamamlanması gerekir. Bu kısa sürede cam viskoz bir sıvı halinden saydam sert bir cisim haline dönüşür.

c)      Tavlama: Gerginlikleri azaltmak üzere bütün camların tavlanması gerekir. Cam malzeme önce iç gerilmelerin giderilmesi için belirli bir kritik sıcaklığın üzerine ısıtılır, daha sonra oda sıcaklığına soğutulur.

d)     Bitirme: Tavlanmış olan cam malzeme, parlatma, kesme, traşlama vb. özel işlemlere tabi tutularak kullanıma hazır hale getirilir.

Günlük yaşantımızda kullandığımız camlar, yapay camlardır. Bununla birlikte cam doğal olarak ta bulunmakta ve obsidien olarak bilinmektedir. Cam, doğal cam ve yapay cam olarak ikiye ayrılsa da yapay camın bulunması ve kullanımının yaygınlaşması doğal camın önemini yitirmesine sebep olmuştur. Bu nedenle cam denildiğinde akla sadece yapay cam gelmektedir.

Cam, keşfedildiğinden günümüze kadar çok çeşitli kullanım alanları bulmuş stratejik önemi olan bir maddedir. Bulunuşundan günümüze kadar bir taraftan çeşitleri, diğer taraftan da kullanım alanı artan vazgeçilmez bir tüketim maddesidir.

Günümüzde en fazla kullanılan cam çeşitleri, düz cam, desenli cam, oto camları ve telli camdır. Günümüzde, yukarıda sayılan camlardan oto camı dışındakiler, genellikle konutlarda kullanılmaktadır. Cam eşya, laboratuvar cam malzemeleri, süs eşyaları camın kullanıldığı diğer kullanım alanlarıdır.

CAM ve STANDARDİZASYON

Bilindiği üzere standardlar; insan sağlığını, can ve mal güvenliğini ön plânda tutan, ürünlerin bir örnek, kaliteli, kullanım amacına elverişli ve bilhassa ekonomik olarak üretilmelerini öngören, bilimsel, teknik ve deneysel çalışmaların kesinleşmiş sonuçlarını esas alan, doğrulukları ispatlanmış dokümanlar olarak tanımlanmaktadır.

Standardizasyon çalışmaları ile öncelikli olarak can ve mal güvenliği hedeflenirken aynı zamanda kalitenin alt sınırı tespit edilmek suretiyle belirlenen kalite seviyesinin altında mal ve hizmet üretimine müsaade edilmemesi amaçlanmaktadır.

Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki olağanüstü gelişmenin de bir sonucu olarak hızlı bir küreselleşme sürecinin yaşandığı günümüzde standardlar uluslararası ticaretin, uluslar arası pazarlarda rekabetin vazgeçilmez bir unsuru haline gelmiştir.

132 sayılı kuruluş kanunu ile her türlü madde ve mamuller ile yöntem ve hizmet standardlarının hazırlanması görevi Türk Standardları Enstitüsü’ne verilmiş olup sadece TSE tarafından hazırlanan standardlar Türk Standardı adını alır.

Türk standardları, faaliyet dönemleri itibariyle hazırlanan iş programları çerçevesinde İhtisas Kurulları tarafından hazırlanmakta ve hazırlanan tasarının ilgili kişi, kurum ve kuruluşlardan gelen görüşler çerçevesinde olgunlaştırılması ve TSE Teknik Kurulu tarafından kabul edilmesinden sonra Standard olarak yayınlanmaktadır.

 Standardlar, ülke şartları, can ve mal güvenliği, Gümrük Birliği, üretim ve ihracatı geliştirme, ithalatı denetleme, tüketici meseleleri, kalite ve çevre konularına öncelik ve önem verilerek yayımlanmış uluslararası (ISO, IEC vb.) ve bölgesel standardlar (EN) ile diğer ülkelerin millî standardları (ASTM, DIN, BSI, JIS vb.) esas alınarak hazırlanmaktadır.

Yukarıda verilen bilgilerden hareketle cam ile ilgili madde-mamul, tayin-yöntem, kural vb. standardlar TSE Kimya İhtisas Grubu bünyesinde hazırlanmaktadır. Kasım 2007 tarihi itibariyle cam konusunda yayınlanmış Türk Standardı sayısı 271 olarak tespit edilmiştir. Bu standardlardan 166 adedi doğrudan madde-mamul standardı olup cam ürünün taşıması gereken özellikleri ve bu özelliklerin tayin ve belirlenmesinde uygulanacak muayene ve deney yöntemlerine ilişkin bilgileri içermektedir.

Madde mamul standardlarına ilave olarak cam ile ilgili ayrıca 79 adet yöntem standardı, 24 adet kural standardı, 2 adet de meslek standardı hazırlanmıştır. Yöntem standardları cam ürünün taşıması gereken özelliklerin muayene ve tayinine ilişkin işlemleri içermekte, kural standardlarında ise imalat, kullanım, güvenlik vb. hususlardaki kurallara ilişkin bilgiler yer almaktadır.    

Cam ile ilgili yayınlanmış Türk Standardlarından geniş kullanım alanı bulunanlardan bir kısmına aşağıda yer verilmiştir:

EN 572 serisi standardlar, “Yapılarda kullanılan temel soda kireç silikat cam mamuller” ana başlığı altında Türk Standardı olarak yayınlanmış olup seri standardın her bir bölümünü oluşturan standardlar aşağıda verilmiştir:

TS EN 572-1               Tarifler, genel fiziksel ve mekanik özellikler

TS 10288 EN 572-2       Yüzdürülmüş (float) cam

TS EN 572-3                Parlatılmış telli cam

TS 347 EN 572-4          Çekme düz cam

TS EN 572-5                Desenli cam

TS EN 572-6                Desenli telli cam

TS EN 572-7                Telli veya telsiz kanal şekilli cam

TS EN 572-8                Piyasaya arz boyutları ve son kesim boyutları

TS EN 572-9               Uygunluk değerlendirilmesi/mamul standardı

İki veya daha fazla cam  plakanın, polivinil butiral (PVB) vb. özel bir bağlayıcı tabaka yardımıyla, ısı ve basınç altında birleştirilmesiyle elde edilen lamine cam ile ilgili olarak, TS EN ISO 12543 standard serisi “Yapılarda kullanılan lamine cam ve lamine emniyet camı” ana başlığı altında yayınlanmıştır:

TS EN ISO 12543-1      Tarifler ve bileşenlerin açıklanması       

TS EN ISO 12543-2      Lamine emniyet camı

TS EN ISO 12543-3      Lamine cam

TS EN ISO 12543-6      Görünüş

TS EN ISO 12543-4      Dayanıklılık deney metotları

TS EN ISO 12543-5      Boyutlar ve kenar işlemesi

TS 5229 EN 1036 standardında, float cam aynalar, arka yüzü korumalı, yansıtıcı gümüş tabaka ile kaplanmış düz, tavlanmış, renksiz veya hafif renkli float cam olarak tarif edilmekte ve Standard kapsamında asgarî kalite özellikleri (optik, görsel ve kenar hataları) ve dayanıklılık deneyleri yer almaktadır.

TS 11502 standardı ev aletlerinde kullanılan temperlenmiş cam panelleri, TS 11141 standardı sera yapımında kullanılan camları, TS 6500 kristal camı kapsamaktadır.

Laboratuvar cam malzemeleri ana başlığı altında çok sayıda Türk Standardı hazırlanarak imalatçı ve kullanıcıların hizmetine sunulmuştur. Bu standardlardan birkaçı örnek olarak aşağıda verilmiştir:

TS 10312                     Serolojik Pipetler-Bir Kullanımlık

TS 10313                     Mikro Pipetler-Bir Kullanımlık

TS 10454                     Pasteur Pipetleri-Bir Kullanımlık

TS 3954 ISO 6556         Süzme (nuçe) Erlenleri

TS 2460-1 ISO 649-1    Yoğunluk Hidrometreleri-Kısım 1- Özellikler

TS ISO 4805                Termo-Alkolometreler ve Alkol

                                 Termohidrometreler

TS 641 ISO 383            Değiştirilebilir Konik Traşlı Bağlantılar

TS 3952 ISO 4799         Yoğunlaştırıcılar

TS 1489 ISO 648          Tek İşaretli Pipetler

TS ISO 4803                Borosilikat Cam Borular

TS 3951 ISO 4800        Ayırma Hunileri ve Damlatma Hunileri

TS ISO 4787              Ölçülü Cam Kaplar-Kullanım Metotları ve Kapasite Deneyi

TS 3867 ISO 4798        Süzme Hunileri

TS 1491 EN ISO 1042   Tek İşaretli Ölçülü Balonlar

TS EN ISO 385            Büretler

TS EN ISO 4788          Ölçülü Silindirler-Taksimatlı

TS ISO 1773               Dar boyunlu kaynatma balonları

TS 917 “Emniyet camları ve cam malzemeleri – Motorlu nakil araçlarında ve römorklarında kullanılan” standardı, aydınlatma ve ışıklı - sinyal sistemleri ve cihaz levhalarında kullanılan camlar, kurşun geçirmez özel camlar ve saldırıya dayanıklı cam levhalar ile cam dışı diğer malzemeler hariç; ön cam veya diğer cam levhalar olarak veya ayırıcı olarak motor tahrikli araçlara ve römorklarına takılması amaçlanan emniyet camları ve cam malzemelerini kapsamaktadır. Standard metninde, kapsamına giren camların tarifine, sınıflandırma ve özelliklerine, numune alma, muayene ve deneyleri ile piyasaya arz şekline dair bilgiler de yer almaktadır.

Standardlar yaşayan varlıklar olarak kabul edilmektedir. Standardların en önemli özelliği, değişen şartlara ve gelişen teknolojiye ayak uydurabilme kabiliyetine haiz olmalarıdır.

Bu yaklaşımla, gerek uygulama neticesinde ortaya çıkan aksaklıklar, gerekse hazırlanmasında kaynak olarak faydalanılan dokümanlarda meydana gelen değişiklikler ile teknolojik gelişmeler sebebiyle standardlarda revizyon veya tadil yapılarak gerekli olan değişiklikler yapılmakta ve güncelleştirilebilmektedir.

* STANDARD Ekonomik ve Teknik Dergi Kasım 2007 sayısında yayımlanmıştır.